 |
 Menu 1879-1929 Lata 20-40 XX wieku Lata 50–80 XX wieku |
Początki komunikacji miejskiej w Szczecinie |
 Na trasie do Potulickiej |
Z okazji uruchomienia trakcji elektrycznej z fabryki Herbranda w Kolonii sprowadzono 58 wagonów silnikowych. Wagony miały sześć okien i dwa odkryte pomosty wejściowe. W każdym z wagonów mogło podróżować 34 osoby, w tym 14 na stojąco (łącznie z obsługą). Wagony zostały wyposażone w aparaturę elektryczną przez firmę AEG. Tramwaje stacjonowały w dwóch zajezdniach - Westend (Piotra Skargi) i Oberwiek (Kolumba).
 Wagon letni |
Opłatę za przejazd w granicach miasta ustalono na 10, a poza na 20 fenigów. Wagony szczecińskich tramwajów malowano w kolorze ciemnozielonym z kremowymi pasami na bokach wagonu, na których widniał napis "Stettiner Strassen Eisenbahn".
Na początku wagony kursujące po mieście na liniach tramwajowych nie były numerowane i aby podać informacje dokąd tramwaj zmierza, na dachu wagonu silnikowego z obydwu stron zakładano małe tablice z nazwą przystanku końcowego, a większe z nazwami ważniejszych przystanków montowano na bokach tramwaju w górnych krawędzich wagonu.
Szczecin rozwijał się i z związku z tym potroiła się w stosunku do lat siedemdziesiątych XIX wieku ilość mieszkańców, było ich już 210 tysięcy (dane z 1900 roku). W związku z niniejszym przewozy pasażerskie szybko rosły, więc kupowano dodatkowy tabor, planowano budowę kolejnych odcinków tras tramwajowych. Przyjęto założenie, że na głównych trasach tramwaje będą jeździły po dwutorowych, a na pośrednich jednotorowych odcinkach z mijankami.
Projektowano budowę nowych linii tramwajowych, brakujących drugich torów, przedłużenie istniejących linii i budowę brakujących odcinków tras. Docelowo w mieście miało powstać 8 linii tramwajowych jeżdżących po osobnych trasach - poza wspólnymi odcinkami. Opracowane plany budowy sieci tramwajowej były dość konsekwentnie realizowane przez następne lata. W 1902 roku tramwaje jeździły po następujących trasach:
• Westend (Łękno)- Falkenwalderstraße (Wojska Polskiego) - Arndtplatz (plac Szarych Szeregów) - Bismarckplatz (plac Zgody) - Hohenzollernplatz (plac Zwycięstwa) - Berliner Tor (Brama Portowa) - Breitestraße (Wyszyńskiego)
• Tiergarten Cap Cherie (Chmielewskiego) - Oberwiek (Kolumba) - Bahnhof (Dworzec Główny) - Grüne Schanze (Dworcowa) - Paradeplatz (Niepodległości) - Moltkestraße (Wyzwolenia) - Pölitzerstraße (Roosevelta/Wyzwolenia) - Nemitzer Friedhof (Cmentarz Niemierzyński)
• Bahnhof (Dworzec Główny) - Bollwerk (Nabrzeże Weleckie) - Dampfschiffsbollwerk (Jana z Kolna) - Kochstraße (Sławomira) - Langestraße (Emilii Plater) - Grentzstraße (Staszica)
• Arndtplatz (plac Szarych Szeregów) - Friedrich Karlstraße (plac Odrodzenia) - Pölitzerstraße (Roosevelta/Wyzwolenia) - Am Königstor (plac Hołdu Pruskiego) - Luisenstraße (Staromłyńska)/Kleine Domstraße (Mariacka) - Große Wollweberstraße (Tkacka) - Breitestraße (Wyszyńskiego) - Schultzenstraße (Sołtysia) - Bollwerk (Nabrzeże Weleckie) - Bahnhof (Dworzec Główny)
• Bellevuestraße (Potulicka) - Lindenstraße (3 Maja) - Große Wollweberstraße (Tkacka) - Kleine Domstraße (Mariacka) - /z powrotem Luisenstraße (Staromłyńska) - Am Königstor (plac Hołdu Pruskiego) - Grabowerstraße (Matejki) - Poststraße (Dubois) - Gießereistraße (Firlika) - Alte Vulcanstraße (Nocznickiego) - Chausseestraße (Dębogórska) - Frauendorf (Golęcino)
• Alleestraße (Wawrzyniaka/Bohaterów Warszawy) - Turnerstraße (Jagiellońska) - Falkenwalderstraße (Wojska Polskiego) - Bismarckplatz (plac Zgody) - Bismarckstraße (Obrońców Stalingradu) - Königsplatz (plac Żołnierza Polskiego)
W 1904 roku Tramwaje Szczecińskie ujednoliciły numerację linii. Oprócz dotychczasowych kolorów, wprowadzono również numerację cyfrową. I tak linie otrzymały numery:
• linia 1 - kolor żółty
• linia 2 - szary
• linia 3 - brązowy
• linia 4 - zielony
• linia 5 - niebieski
• linia 6 - biały
• linia 7 - czerwony
• linia 8 - czarny
Linia 4 Arndtplatz (plac Szarych Szeregów)- Bahnhof (Dworzec Główny), zielona przewidywana była jako część linii okólnej (Ringbahn). Tor od placu Szarych Szeregów a ulicą Wyzwolenia ułożono jeszcze za czasów trakcji konnej. Ułożenie tych torów niezbędne było do prowadzenia robót torowo-brukarskich w śródmiejskiej części Wojska Polskiego oraz utrzymania komunikacji od Łękna do centrum miasta. We wrześniu tego roku oddano kolejną linię mieszkańcom miasta, ale już na w pełni dwutorowej trasie tj:
• Berliner Tor (Brama Portowa) - Hohenzollernplatz (plac Zwycięstwa) - Hohenzollernstraße (Krzywoustego) - Friedenstraße (Sikorskiego) - Pasewalker Chaussee (Ku Słońcu) - Hauptfriedhof (Cmentarz Centralny) oznaczono ją kolorem szarym.
30 pażdziernika 1900 roku rozpoczęto budowę nowego mostu Długiego o konstrukcji stalowej, stary drewniany wielokrotnie przebudowywany nie spełniał już warunków eksploatacyjnych rozwijającego się miasta. Budowniczym mostu była znana szczecińska firma wykonująca konstrukcje stalowe "Gollnow & Sohn" oraz inne specjalistyczne firmy jak: Ph. Holzmann & Cie z Frankfurtu, Beuchelt & Co z Zielonej Góry, Nagel & Kaemp z Hamburga czy Siemens & Halske z Berlina. W 1903 roku 8 maja oddano do użytku zwodzony most żelbetowy (Hansabrücke). Koszt budowy mostu wyniósł 1.238.000 marek. Patrz most Długi
Po dwu latach po oddaniu do eksploatacji nowego stalowego mostu Hansabrücke (1905) wydłużono linie oznaczoną kolorem żółtym, jeżdżącą do te pory na trasie Łękno - Wyszyńskiego, właśnie przez most i ulicę Energetyków do portu wolnocłowego.
Budowa tras tramwajowych była zaczynem do zakupu nowego taboru. Rozbudowywano również zaplecze techniczne. W 1905 roku powiększono obiekt przy ulicy Kolumba, a w 1907 roku zajezdnie Golęcin przy ulicy Wiszesława. W latach 1906 - 8 kontynuowano dalej rozbudowę sieci tramwajowej. Linie żółtą przedłużono od ulicy Kurcyuszowej, gdzie znajdowała się restauracja (nieistniejąca) w ciągu Wojska Polskiego do ulicy Wincentego Pola. Linie pomarańczową wydłużono od Cmentarza Niemierzyńskiego do wiaduktu kolejowego, a rok później do restauracji "Johannistahl" znajdującej się na ulicy Arkońskiej. Z dużym zaparciem prowadzono modernizację krótkich odcinków, układając drugie tory co owocowało - zwiększało możliwość większej przepustowości tras.
Z fabryki wagonów Herbrand w Koloni w latach 1906-7 sprowadzono kolejne wagony do przewozu pasażerów, było w śród nich 13 wagonów silnikowych o nowym wyglądzie (trzyokienny przedział pasażerski). W tym okresie tabor w Tramwajach Szczecińskich wynosił 117 wagonów silnikowych i 70 doczep (w tym 30 wagonów letnich).
W tym czasie pojawia się też oznakowanie cyfrowe linii na okrągłych tarczach. Obowiązuje dalej dotychczasowe kolorowe. Trasy poszczególnych linii w 1908 roku przedstawiały się następująco.
• Linia 1: Falkenwalder Chaussee (Wojska Polskiego podmiejski odcinek)/Lindenhofer Weg (Wincentego Pola) - Falkenwalderstraße (Wojska Polskiego) - Bismarckplatz (plac Zgody) - Hohenzollernplatz (plac Zwycięstwa) - Berliner Tor (Brama Portowa) - Breitestraße (Wyszyńskiego) - Hansabrücke (Most Długi) - Große Lastadie (Energetyków) - Freihafen (port wolnocłowy) - linia żółta
• Linia 2: Berliner Tor (Brama Portowa) - Hohenzollernstraße (Krzywoustego) - Fridenstraße (Sikorskiego) - )Pasewalker Chaussee (Ku Słońcu) - Hauptfriedhof (Cmentarz Centralny) - linia szara
• Linia 3: Bahnhof (Dworzec Główny) - Grüne Schanze (Dworcowa) - Paradeplatz (Niepodległości) - Moltkestraße (Wyzwolenia) - Pölitzerstraße (Roosevelta/Wyzwolenia) - Warsowerstraße (Krasińskiego) - Nemitzerstraße (Niemierzyńska) - "Johannistal" (Arkońska) - linia pomarańczowa
• Linia 4: Tiergarten (Chmielewskiego) - Oberwiek (Kolumba) - Bahnhof (Dworzec Główny) - Schultzenstraße (Sołtysia) - Am Königstor (plac Hołdu Pruskiego) - Friedrich Karlstraße (Piłsudskiego) - Kaiser Wilhelmplatz (plac Grunwaldzki) - Arndtplatz (plac Szarych Szeregów) linia zielona
• Linia 5: Alleestraße (Wawrzyniaka/Boh. Warszawy) - Turnerstraße (Jagiellońska) - Falkenwalderstraße (Wojska Polskiego) - Bismarckplatz (plac Zgody) - Bismarckstraße (Obrońców Stalingradu) - Königsplatz (plac Żołnierza Polskiego) - Klosterhof (Wyszaka) - Frauenstraße (Panieńska)/Dampfschiffsbollwerk (Jana z Kolna) linia niebieska
• Linia 6: Bahnhof (Dworzec Główny) - Bollwerk (Nabrzeże Weleckie) - Dampfschiffsbollwerk (Jana z Kolna) - Kochstraße (Sławomira) - Poststraße (Dubois) - Gießereistraße (Firlika) - Langestraße (Emilii Plater) - Grentzstraße (Staszica)/Pölitzerstraße (Roosevelta/Wyzwolenia) linia biała
• Linia 7: Bellevuestraße (Potulicka) - Lindenstraße (3 Maja) - Große Wollweberstraße (Tkacka) - Rossmarkt (plac Orła Białego) - Am Königstor (plac Hołdu Pruskiego) - Grabowerstraße (Matejki) - Birkenallee (Malczewskiego) - Poststraße (Dubois) - Gießereistraße (Firlika) - Alte Vulcanstraße (Nocznickiego) - Bredow (Drzetowo) - Züllchow (Żelechowa) - Frauendorf (Golęcino) linia czerwona
W 1907 roku została zbudowana zajezdnia Niemierzyn wg projektu dwóch berlińskich architektów Griesbacha i Steinmetza. Jest najpiękniejszym obiektem tego typu w Szczecinie. Efekt zawdzięcza spadzistemu dachowi z przeszklonym frontonem, gdzie umieszczono duży zegar. Przebudowywano ją 2 razy, pierwszy raz w 1912 roku XX wieku, a drugi raz w latach 1929 - 30 XX w. Zajezdnia Niemierzyn miała 9 kanałów w której stacjonowało 69 wagonów. Posiadała także halę warsztatową z dwoma torami. Do zespołu zajezdni należał trzypiętrowy budynek mieszkalno - biurowy. Patrz zajezdnie tramwajowe
Rok 1909 obfitował w pozytywne wydarzenia, oddano do eksploatacji dwa nowe mosty stalowe - 12 kwietnia Parnitzbrücke (Portowy) - patrz most Portowy, co umożliwiło przedłużenie linii 1 na odcinku od portu wolnocłowego (Freihafen) do ulicy Gdańskiej (Altdammerstraße), a pod koniec roku Baumbrücke (Most Kłodny) - patrz most Kłodny stanowiący następną przeprawę przez Odrę z dostępem do dzielnicy przemysłowo-portowej na Łasztowni (Lastadie).
28 maja 1910 roku Mostem Kłodnym przejechała linia 5 po nowo wybudowanym dwutorowym odcinku trasy od Klosterhof (Wyszaka) przez Junkerstraße (Lazurowa łączyła ulicę Wyszaka z mostem Kłodnym) przez Baumbrücke (Most Kłodny), Am Dunzig (Wendy) do przystani promowej Dunzig-Fähre. Poprzednie torowisko tramwajowe po którym jeździła 5 (północny kraniec ulicy Panieńskiej (Frauenstraße) pomiędzy Klosterhof (Wyszaka) i Dampfschiffsbollwerk (Jana z Kolna) pełniło od tej pory rolę wspomagającą.
Jak każdy wie, przejazd tramwajów w tamtym okresie przez mosty odbywał się z rozbiegu, bo na przęsłach mostowych brakowało trakcji napowietrznej. Ówczesny stan techniki nie miał dobrego rozwiązania na ten dylemat.
W latach 1909 - 14 budowano na wielu ulicach miasta drugie tory, co umożliwiło całkowicie uzyskanie w mieście dwutorowej sieci komunikacji tramwajowej, a latem 1912 roku uruchomiono od dawna zapowiadaną linie 8 na trasie:
• Linia 8: Schinkelplatz (plac Kościuszki) - Barnimstraße (Piastów) - Arndtplatz (plac Szarych Szeregów) - Friedrich Karlplatz (plac Odrodzenia) - Kaiser Wilhelmplatz (plac Grunwaldzki) -Kronprinzenstraße (Rayskiego) - Birkenallee (Malczewskiego)/Grabowerstraße (Matejki) linia czarna.
Odcinek sieci tramwajowej od placu Szarych Szeregów (Arndtplatz) do placu Kościuszki (Schinkelplatz) stał się kolejnym wybudowanym odcinkiem trasy dla zapowiadanej linii okólnej. Wybudowano również końcowy przystanek linii 2 na ulicy Niepodległości (Paradeplatz), który umiejscowiono na wysokości budynku Poczty Głównej, wydłużono także trasę linii 3 do Lasu Arkońskiego (Eckerberger Wald).
Tramwaje Szczecińskie w 1912 roku posiadały na stanie 127 tramwajów silnikowych i 73 przyczepy w tym 30 przyczep letnich oraz 6 tramwajów Falkenried - silnikowych z fabryki w Hamburgu, które miały już zabudowane pomosty z drzwiami wejściowymi.
Przed wybuchem I wojny światowej tramwaje jeździły po następujących trasach:
• Linia 1: Neu Westend (Wincentego Pola) - Falkenwalderstraße (Wojska Polskiego) - Hohenzollernplatz (plac Zwycięstwa) - Berliner Tor (Brama Portowa) - Breitestraße (Wyszyńskiego) - Untere Schultzenstraße (dolna Sołtysia) - Königstraße (Nad Wodą łącznik z Św. Ducha) - Splittstraße (Mostowa biegła w stronę Mostu Długiego) - Hansabrücke (Most Długi) - Große Lastadie (Energetyków) - Freihafen (port wolnocłowy) - Parnitzbrücke (most Portowy) - Altdammerstraße (Gdańska) - Hauptgüterbahnhof (Port Centralny), trasa o długości 5.683 metrów
• Linia 2: Berliner Tor (Brama Portowa) - Hohenzollernplatz (plac Zwycięstwa) - Hohenzollernstraße (Krzywoustego) - Friedenstraße (Sikorskiego) - Pasewalker Chaussee (Ku Słońcu) - Hauptfriedhof (Cmentarz Centralny), linia o długości 2.172 metrów
• Linia 3: Eckerberger Wald (Las Arkoński) - Eckerbergerstraße (Arkońska) - Nemitzerstraße (Niemierzyńska) - Warsowerstraße (Krasińskiego) - Pölitzerstraße (Roosevelta/Wyzwolenia) - Moltkestraße (Wyzwolenia) - Paradeplatz (Niepodległości) - Grüne Schanze (Dworcowa) - Rathausplatz (plac Tobrucki) - Hauptbahnhof (Dworzec Główny), linia o długości 5.742 metrów
• Linia 4: Arndtplatz (plac Szarych Szeregów) - Friedrich Karlplatz (plac Odrodzenia) - Kaiser Wilhelmplatz (plac Grunwaldzki) - Friedrich Karlstraße (Piłsudskiego) - Pölitzerstraße (Roosevelta/Wyzwolenia) - Am Königstor (plac Hołdu Pruskiego) - Königsplatz (plac Żołnierza Polskiego) - Luisenstraße (Staromłyńska) - Rossmarkt (plac Orła Białego)/Kleine Domstraße (Mariacka) - Schultzenstraße (Sołtysia) - Neue Königsstraße (Mielczarskiego koło kościoła św. Jana Ewangelisty)/Mönchenbrückestraße (Bednarska koło kościoła św. Jana Ewangelisty) - Bollwerk (Nabrzeże Weleckie) - Hauptbahnhof (Dworzec Główny) - Oberwiek (Kolumba) - Pommerensdorfstraße (Chmielewskiego) - Tiergarten (Chmielewskiego), linia o długości 5.407 metrów
• Linia 5: Alleestraße (Wawrzyniaka/Bohaterów Warszawy) - Turnerstrße (Jagiellońska) - Falkenwalderstraße (Wojska Polskiego) - Bismarckplatz (plac Zgody) - Bismarckstraße (Obrońców Stalingradu) - Königsplatz (plac Żołnierza Polskiego) - Klosterhof (Wyszaka) - Junkerstraße (Lazurowa) - Baumbrücke (Most Kłodny), Am Dunzig (Wendy) - Dunzig-Fähre (przystań promowa przy kanale Duńczycy), długość linii4.240 metrów
• Linia 6: Hauptbahnhof (Dworzec Główny) - Bollwerk (Nabrzeże Weleckie) - Dampschiffsbollwerk (Jana z Kolna) - Unterwiek (północny kraniec Jana z Kolna) - Blumenstraße (Szarotki) - Kochstraße (Sławomira) - Poststraße (Dubois) - Gießereistraße (Firlika) - Langestraße (Emilii Plater) - Grentzstraße (Staszica)/Pölitzerstraße (Roosevelta/Wyzwolenia)
• Linia 7: Bellevuestraße (Potulicka) - Friedrichstraße (Narutowicza) - Lindenstraße (3 Maja) - Große Wollweberstraße (Tkacka) - Mönschenstraße (Grodzka) - Kleine Domstraße (Mariacka)/Luisenstraße (Staromłyńska) - Rossmarkt (plac Orła Białego) - Am Königstor (plac Hołdu Pruskiego) - Grabowerstraße (Matejki) - Birkenallee (Malczewskiego) - Gustaw Adolfstraße (Parkowa) - Poststraße (Dubois) - Gießereistraße (Firlika)/Schmiedestraße (Nocznickiego) - Alte Vulcanstraße (Nocznickiego) - Chausseestraße (Dębogórska) - Bollinkenerstraße (Wiszesława) - Frauendorf (Golęcino), linia o długości 7.372 metry
• Linia 8: Schinkelplatz (plac Kościuszki) - Barnimstraße (Piastów) - Arndtplatz (plac Szarych Szeregów) - Friedrich Karlplatz (plac Odrodzenia) - Kaiser Wilhelmplatz (plac Grunwaldzki) - Kronprinzenstraße (Rayskiego) - Birkenallee (Malczewskiego)/Grabowerstraße (Matejki), linia o długości 2.132 metry
Zaplanowany przez miasto i Tramwaje Szczecińskie układ połączeń został osiągnięty w 100%, a już pod koniec 1914 roku torowiska w mieście wynosiły 37 kilometrów. Wzrastające przewozy pasażerskie wymusiły skierowanie na sieć dodatkowych dwuwagonowych pociągów tramwajowych, a w szczególności na linii 1, 3, 7, wymusiły również zakup w fabryce Herbrand w Koloni dodatkowych przyczep (6 sztuk), a trzy kolejne wybudowane własnym sumptem w swoich warsztatach. W związku z tym tabor w Tramwajach Szczecińskich wynosił 209 wagonów w tym 127 wagonów silnikowych, 59 przyczep krytych i 30 przyczep letnich. Również na wyposażeniu firmy znajdowało się 10 pojazdów gospodarczych.
Wybuch I wojny zastopował ambitne plany firmy, dalszego rozwoju komunikacji w mieście. Powoływani do wojska mężczyźni wymusiły na firmie cięcia w postaci zmniejszenia wysyłanych składów na trasy jak również skracanie ich do koniecznego minimum i co ciekawe nastąpił w tym czasie wzrost przewozów pasażerskich. Firma, aby temu podołać zatrudniała również kobiety.
W okresie działań wojennych tramwaje spełniały dodatkową rolę "karetek pogotowia" (prowizorycznie dostosowane), dowożąc od dworca towarowego Grabow (Grabowo), gdzie kierowano transporty z rannym żołnierzami do polowych szpitali, które znajdowały się w okolicy Bellevuestraße (Potulicka)i Körnerstraße (Sowińskiego), gdzie jeździła linia 7.
Pomimo trudności związanych z wojną (braki w zaopatrzeniu i rąk do pracy) udało się firmie własnym sumptem w 1915 roku zbudować dodatkowe przyczepy tramwajowe (3 sztuki), a w 1916 roku wozy silnikowe. Po tych pracach w firmie znajdowało się 130 tramwajów silnikowych i 85 przyczep w tym 30 letnich.
Na początku października 1917 roku zawieszono linie 8 z powodu pokrywania się jej trasy z linią 4. Linia już nie powróciła na trasę. Kursowanie tramwajów w mieście po koniec wojny było gehenną dla pasażerów z powodu braku zasilania trakcji napowietrznej w związku z brakiem dostaw węgla dla szczecińskich elektrowni.
Innym mankamentem komunikacji miejskiej w czasie trwania wojny była wymiana miedzianych przewodów trakcji napowietrznej (które przekazano fabrykom zbrojeniowym) na znacznie gorsze stalowe. Po przegranej wojnie brakowało wszystkiego, także transportu, w związku z tym w 1919 roku tramwaje przejęły rolę ambulansów pocztowych, które przewoziły przesyłki do urzędów pocztowych znajdujących się w pobliżu trasie danej linii. Jeszcze do dzisiaj widać krótkie odcinki torów, które wybudowano dla potrzeb transportu przesyłek przy Dworcu Głównym ulica Kolumba, Dyrekcji Poczty ulica Niepodległości.
Patrz tramwaje konne
Lata 90 XX wieku
Wiek XXI
Linki
Copyright © Janusz Światowy, 2002 |