Podstacja Kolumba

* * *

Kompleks budynków znajdujących się na wyspie Jaskółczej przy dzisiejszej ulicy Kolumba pod numerem 86 - 89 od chwili zakupu zawsze kojarzył się z komunikacją miejską. Budynki przystosowano do pełnienia funkcji zajezdni tramwajów konnych. Znajdowały się tu pomieszczenia dla 90 koni, 22 wagonów, wraz z z warsztatami i magazynami paszowymi. Po elektryfikacji (tramwaje konne przestały jeździć 1 maja 1898) linii tramwajowych zmieniło się też oblicze budynku.

foto: 50 Jahre Stettiner Strassenbahn 1879 - 1929, schemat zasilania

Budynek podstacji, jak już wspomniałem wyżej, jest częścią kompleksu budynków zajezdni tramwajowej zakupionej w 1885 roku przez Szczecińskie Towarzystwo Kolei Ulicznych (Stettiner Strassen - Eisenbahn Gesellschaft - powstało w 1879 roku) - wykupiło działki od spadkobierców radcy Rohma za sumę 110 tys. marek, wraz z wyspą Jaskółczą (Rahminsel). Kupiono całość, bo spadkobiercy nie chcieli dzielić terenu.

W miejscu, gdzie znajdował się magazyn paszowy zamontowano maszynownię zasilającą trakcję napowietrzną w prąd (5 maja 1896 roku zawarto umowę z Powszechnym Towarzystwem Elektrycznym (Allgemeine Elektizität-Gesellschaft z Berlina) na budowę sieci tramwaju elektrycznego i elektrowni zasilającej sieć trakcyjną. Główną część prac wykonano w 1897 roku). Jego urządzenia pierwotnie składały się z trzech maszyn, każda o mocy 225 KM i mocy maksymalnej 300 KM, z których prąd napędu bezpośredniego generowany był o napięciu 550 V. W następnym roku dodano kolejne maszyny, które dały w sumie około 800 kW. W celu zmniejszenia strat napięcia zainstalowano układy prostowników szklanych o mocy 2x110 kW każdy. W połowie 1927 roku instalację na wyspie Jaskółczej rozbudowano o duży prostownik o mocy 810 kW, co zwiększyło moc tej instalacji do 1915 kW.

W tamtym okresie trakcja napowietrzna zaopatrywana była w energię elektryczną przez stacje transformatorowe na wyspie Jaskółczej (Umformerwerk Rahms) - 1915 kW, Niemierzyn (Umformerwerk Nemitz) - 485 kW, Golęcin (Gleichrichterwerk Frauendorf) - 220 kW, ulica Gdańska (Gleichrichterwerk Altdammerstr.) - 220 Kw, których łączna moc wynosiła 2840 kW.

Otoczenie zajezdni możemy podziwiać do dnia dzisiejszego, które nie zmieniło się od końca XIX wieku, jedynie przeprowadzono drobne przeróbki. Kompleks wzniesiono w stylu charakterystycznym dla budowli przemysłowych i użyteczności publicznej. Dostosowano go również do budowli znajdujących się w ciągu ulicy (była to ulica przemysłowa). Styl ten charakteryzował się prostotą brył o ceglanych licach budynków, wraz ze skromnym wystrojem. Od tego stylu odbiega budynek administracji oraz stacja transformatorowa. Powstały one już w latach dwudziestych ubiegłego wieku. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-861, decyzją Kl.3-5340/117/90 z dnia 20 lipca 1990 roku.

foto: Janusz Światowy, budynek podstacji 2005 rok

Przebudowano zajezdnie według projektu Gustava Gaussa i wraz z przebudową powstała nowoczesna podstacja zasilająca w 1925 roku w ramach centralizacji zaplecza energetycznego, na północnym cyplu Wyspy Jaskółczej. Trafiły do niej urządzenia z elektrowni znajdującej się przy obecnej ulicy Storrady i transformatorowni przy przy dzisiejszej ulicy Św. Ducha. W międzyczasie wybudowano jednoprzęsłowy most o konstrukcji kratownicowej, który łączy zajezdnię z wyspą Jaskółczą, powstał w związku z planami rozbudowy zajezdni i budowy nowej stacji transformatorowej. Autorem konstrukcji był inżynier Hermann Scholl. Konstrukcja powstała na przełomie 1920/1921 roku.

Mała moc podstacji prostowniczych prądu (5010 kW) w 1958 roku zmusiła firmę do rozbudowy podstacji w byłej zajezdni na Kolumba. Przeciągające się prace przy modernizacji podstacji (braki materiałowe) spowodowały zawieszenie pod koniec roku z linii 5, 6, 7 po 1 brygadzie. Niestety nic to nie pomogło. Na początku 1959 roku nastąpiło przeciążenie trakcji i nastąpiła awaria paraliżująca miasto. Dla zapobieżenia w przyszłości podobnym wydarzeniom w lutym 1959 roku dodano jeden prostownik o mocy 1000 kW.

Przed laty na Wyspę Jaskółczą prowadziły dwa mosty. Ten, którym poprowadzono kable pod napięciem, przed laty (1989) zawalił się ze starości. Tymczasowo kable przełożono na most pieszo-drogowy. Most kablowy łączył ulicę Kolumba z podstacją energetyczną.

foto: Janusz Światowy, most kablowy 30 marca 2008

W październiku 2005 roku pojawiła się szansa na poprawę sytuacji. Ogłoszono przetarg na postawienie nowego mostu kablowego. MZK Szczecin miał na ten cel zarezerwowane 1,4 mln zł. Zainteresowanych było 12 firm jego budową, jednak do przetargu stanęły tylko trzy jak: "Energopol" proponował wykonanie prac za niespełna 1 mln 338 tys. zł, "Stalmont" chciał prawie 1 mln 350 tys. zł, a stargardzka firma "Apex-Roboziem" skalkulowała prace na ponad 1 mln 480 tys. zł.

18 stycznia 2006 roku podpisano umowę z konsorcjum firm "Energopol" Szczecin i spółką Gotowski Budownictwo Komunikacyjne i Przemysłowe z Bydgoszczy. Budowę mostu zakończono w połowie lipca 2006 roku, a w dniach 8 - 11 września 2006 roku nastąpiło podłączenie kabli zasilających.

Nowe życie podstacji

Budynek podstacji zostanie odnowiony przy okazji przebudowy infrastruktury ulicy Kolumba w kierunku Pomorzan w ramach II etapu przebudowy torowisk, rozpoczętej 18 grudnia 2021 roku. Przebudowa ma polegać na dostosowaniu pomieszczeń budynku podstacji dla nowych potrzeb, wymianie urządzeń elektroenergetycznych na nowe o lepszej sprawności elektrycznej i mniejszych gabarytach, (m.in. nowe zespoły prostownikowe – transformator (suchy) + prostownik, transformator potrzeb własnych), nowe rozdzielnie średniego napięcia SN – 15 kV, niskiego napięcia nN – trakcyjne 660V i na potrzeby własne 400V. Ma zostać zainstalowana nowa automatyka sterująca urządzeniami SN i nN. Po modernizacji podstacja ma być bezobsługowa i włączona w system zdalnego sterowania znajdującego się w budynkach siedziby firmy przy ulicy Klonowica.

Nastąpi również remont części wewnętrznej budynku wraz z przebudową w przypadku zmiany rozmieszczenia urządzeń w budynku podstacji. Wymianie ulegną wyeksploatowane i zużyte kable zasilające SN i trakcyjnych nN na nowe. Zostaną ułożone nowe instalacje wewnętrzne m.in.: oświetleniowe, telefoniczne, komputerowe, kontroli dostępu, monitoringu wizyjnego, ogrzewania, klimatyzacji i/lub wentylacji itp.. Wykonana zostanie iluminacja budynku wraz z wygrodzeniem terenu. Podstacja zostanie podłączona do systemu zdalnego sterowania podstacjami z pulpitu sterowniczego.

Jednocześnie planowany jest remont, wpisanego do rejestru zabytków, budynku głównego podstacji w celu odnowienia i przywrócenia do stanu pierwotnego. Nastąpi też likwidacja zbędnych budynków gospodarczych, jak również zmiana układu zieleni na terenie podstacji (wycinki i nasadzenia zastępcze drzew) i zagospodarowanie terenu wokół budynku.

Podstacja, to dwukondygnacyjny budynek, w którym znajduje się m.in. hala turbin oraz pomieszczania rozdzielni i komory transformatora. Charakteryzuje się dwuspadowym dachem o konstrukcji stalowej pokrytym papą. Znajdujące się tam urządzenia zasilają trakcję napowietrzną w rejonie Bramy Portowej oraz ulic 3 Maja, Dworcowej, Nowej, Wyszyńskiego, Nabrzeże Wieleckie, Kolumba, Chmielewskiego a także na Moście Długim.

17 marca 2022 roku Tramwaje Szczecińskie ogłosiły przetarg na przebudowę i renowację podstacji prostownikowej Kolumba. Termin składania ofert do do 20 kwietnia 2022 roku. Ewentualny zwycięzca będzie miał 390 dni na wykonanie zadania od chwili podpisania umowy. Prace będą musiały być wykonane zgodnie z zaleceniami i pod nadzorem konserwatora zabytków. Dokumentacje opracowała firma "Sesto" z Łodzi.

Według opisu z programu prac konserwatorskich w dokumentacji i badań organoleptycznych stwierdzono, że elewacje podstacji na wyspie Jaskółczej przepruto wysokimi oknami zamkniętymi łukami dwuspadowymi na piętrze oraz mniejszymi oknami odcinkowymi na parterze. Nieotynkowane lico muru zaakcentowano nieregularnym układem cegieł o trudnym do zdefiniowania wątku. W szczycie elewacji północno-wschodniej umieszczono tzw. skrzydlate koło, popularną niegdyś alegorię kolei żelaznych. Obecnie zachował się tylko jeden zsunięty zygzak.

Znany jest układ wnętrz z okresu 1928-1929. Na parterze znajdowały się: transformatory oraz akumulatornie, natomiast na piętrze przetwornice, prostownik rtęciowy i suwnica montażowa. Komunikację międzypiętrową umożliwiały schody usytuowane przy narożniku południowym. Podłogi oraz ściany na piętrze wyłożono płytkami ceramicznymi.

Przebudowy podstacji są trudne do ustalenia, ponieważ nie udało się odnaleźć akt nadzoru budowlanego do budynku podstacji trakcyjnej. Jednak na podstawie częściowo zachowanego ogólnego planu zespołu zajezdni przy ulicy Kolumba z 1936 roku wiadomo, że w latach 30-tych XX w. dokonano kolejnej modernizacji, która objęła głównie parter. W tym czasie w elewacji południowo-wschodniej oraz południowo-zachodniej wybito nowe otwory drzwiowe. Wewnątrz wstawiono szereg ścian działowych zachowanych do dzisiaj. Zlikwidowano schody w narożniku południowym. Nowe schody wymurowano w pomieszczeniu kotłowni przy narożniku zachodnim.

Później zamurowano część otworów okiennych na parterze oraz przemurowano część okien na piętrze. Ogólny charakter tych prac oraz starannie opracowany wątek w murze pozwalają przypuszczać, że wykonane mogły być w latach 30, 40 lub 50-tych XX w. Prawdopodobnie w latach 60 lub 70-tych zamurowano i otynkowano dwa środkowe otwory okienne w elewacji północno - wschodniej (charakterystyczny tynk typu baranek). Wewnątrz zapewne wybudowano szyby wentylacyjne pomiędzy oknami ściany południowo-wschodniej. Możliwe, że dokonano pewnych zmian w układzie wnętrz parteru.

W stanie obecnym budynek posiada częściowo zamurowane otwory na parterze i na piętrze. Ściany zewnętrzne murowane z cegły klinkierowej mocno palonej, strop nad parterem - żelbetowy, dach dwuspadowy w konstrukcji stalowej, przekryty papą na deskowaniu. Wejście główne zlokalizowane jest w elewacji pd-zach. Natomiast w elewacji pd-wsch znajdują się wrota do komór transformatorowych. Schody drewniane na piętro zlokalizowane po lewej stronie od wejścia głównego. Na parterze wzdłuż elewacji pn-zach zlokalizowane są również pomieszczenia rozdzielnic a w części północnej toaleta. W hali głównej na piętrze znajdują się urządzenia elektryczne oraz pomieszczenie pomocnicze.

Po kilkukrotnym przekładaniu terminu, 10 maja 2022 roku otwarto oferty związane z przebudową podstacji. Oferty złożyło dwóch wykonawców:

• firma MTM IDEA z Tczewa, która skalkulowała swoje prace na kwotę 13 412 386, 82 złotych brutto
• konsorcjum firm: PUE „IREL” Ireneusz Wingrowicz, Filip Wingrowicz, Łukasz Zagrodzki Sp. j., KONSART Sp. z o.o.z Klinisk Wielkich/Szczecina z kwotą 11 868 270,00 zł brutto.
• Tramwaje Szczecińskie na przebudowę podstacji przeznaczyło kwotę 8 972 032,46 zł brutto.

7 czerwca 2022 roku unieważniono postępowanie bez przeprowadzenia wyboru najkorzystniejszej oferty, ponieważ oferta z najniższą ceną przekracza kwotę, jaką inwestor zamierzał przeznaczyć na modernizacje, ze względu na brak środków finansowych do ww. kwoty. Obie oferty zainteresowanych tym zamówieniem firm uznano za zbyt wysokie. Propozycja konsorcjum spółek PUE „Irel” i Konsart była wyższa o ok. 2,9 mln zł, a oferta firmy MMT Idea aż o 4,4 mln zł.

Drugie podejście do przetargu na przebudowę podstacji prostownikowej Kolumba, Tramwaje Szczecińskie ogłosiły 22 lipca 2022 toku. Termin składania ofert do 31 sierpnia 2022 roku. W wyznaczonym terminie otwarto oferty, zgłosiły się dwie firmy tj:

• Konsorcjum: PUE „IREL” Ireneusz Wingrowicz, Filip Wingrowicz, Łukasz Zagrodzki Sp. j., KONSART Sp. z o.o - za kwotę 14 890 000,00 zł,
• MMT IDEA Sp. z o.o. Sp. z Tczewa za kwotę - 11 397 160,07 zł.

Zamawiający zwiększył finansowanie i zamierza przeznaczyć na realizację zamówienia kwotę w wysokości 11 631 195,52 zł brutto.

28 września 2022 ogłoszono przetarg na nadzór inwestorski na przebudowę podstacji prostownikowej Kolumba z terminem otwarcia ofert 21 października 2022. Zgłosiły się dwie firmy, firma NBQ Sp. z o.o ze Szczecina - 255 840,06 zł brutto i firma PRZEDSIĘBIORSTWO USŁUG INWESTYCYJNYCH EKO-INWEST S.A. też ze Szczecina - 270 846,00 zł brutto. 16 grudnia 2022 ogłoszono wybór firmy nadzorującej przebudowę, została nią firma NBQ Sp. z o.o. ze Szczecina, z ulicy Tadeusza Wendy 10C, z którą podpisano umowę.

28 października 2022 roku wybrano firmę MMT IDEA Sp. z o.o. Sp. z Tczewa, która wykona prace za zaproponowaną przez siebie kwotę.

9 grudnia 2022 przekazano teren podstacji "Kolumba" do przebudowy i renowacji firmie firmie MMT IDEA Sp. z .o.o. Sp. k.. W ramach przebudowy podstacji przy ulicy Kolumba 86 (Wyspa Jaskółcza) wykonane zostaną prace: pełne odnowienie budynku zgodnie z zaleceniami Konserwatora Zabytków, wymiana urządzeń i instalacji wewnątrz budynku na nowe, rozbiórka obiektów gospodarczych, wykonanie iluminacji budynku oraz wygrodzenie terenu podstacji w terminie 390 dni od chwili podpisania umowy.

14 marca 2024 roku zakończyła się przebudowa i renowacja obiektu podstacji, jak również terenu wokół niej, z lekkim opóźnieniem 71 dni w stosunku do danych zawartych w umowie 390 dni.

Patrz również: Most na Wyspę Jaskółczą, Historyczna zajezdnia Kolumba

Źródło: Tramwaje Szczecińskie, Biuletyn Informacyjny MZK (66) z 2006 roku i materiały własne. Dokumentacja firmy "Sesto" z Łodzi, 50 Jahre Stettiner Strasenbahn 1879-1929, Stettin 1929