Temat opracowano na podstawie informacji własnych, znajdujących się na łamach prasy szczecińskiej, komunikatów ZDiTM, Szczecińskich Inwestycji Miejskich, encyklopedii Szczecina wydanej przez Szczecińskie Towarzystwo Kultury z okazji 70 - lecia polskiego Szczecina. Redaktor naczelny edycji prof.zw. dr hab. Tadeusz Białecki

Na mapie komunikacyjnej miasta, Brama Portowa znajdująca się w centrum miasta jest jednym z największych i najważniejszych węzłów przesiadkowych. Znajduje się w rejonie ulic 3 Maja, Wyszyńskiego i alei Niepodległości w ciągu drogi krajowej 10 (na odcinku ulicy Wyszyńskiego aż do placu Zwycięstwa). Nazwa węzła pochodzi od zlokalizowanej nieopodal skrzyżowania bramy miejskiej wzniesionej w XVIII wieku (1724). Do 1945 roku budowla nazywana była Bramą Berlińską (Berliner Tor), jej nazwę zmieniono po przyłączeniu Szczecina do Polski.

Otoczenie związane z Bramą Portową zostało wytyczone w ramach koncepcji budowy śródmieścia Szczecina w 1876 roku, a w 1877 roku po kilku korektach zatwierdzono projektowany przez K. Kruhla układ urbanistyczny w tym rejonie. Po korektach planów z lat 1881 - 2 ostatecznie projekt przyjęto w 1900 roku. W 1912 roku w centrum placu na wysokości ulicy Kaszubskiej wybudowano niewielki pawilon związku komunikacyjnego.

Pierwsza modernizacja Bramy Portowej i okolic została przeprowadzona w końcówce lat 60. i początkach lat 70. XX wieku – polegała ona na przebudowie ciasnego, przedwojennego układu ulic, który został zastąpiony przez duże skrzyżowanie. Wówczas po Szczecinie kursowało około 380 składów tramwajowych, co powodowało duży ruch. Również w tym samym czasie trwały prace przy gruntownej przebudowie ulicy 3 Maja i alei Niepodległości. Torowisko dotychczas biegnące po zachodniej części ulicy 3 Maja i wschodniej jezdni alei Niepodległości zostało przeniesione na środek alei jako torowisko wydzielone.

Przy okazji przebudowy skrzyżowania, na rogu ulicy Wyszyńskiego i alei Niepodległości wzniesiono budynek dyspozytorni ruchu zwany „Grzybkiem”, w którym zlokalizowana była centrala telefoniczna oraz stanowisko dyspozytora ruchu. W owym czasie, ze względu na brak możliwości automatycznego przestawiania kierunku zwrotnic przez motorniczego, w celu usprawnienia ruchu tramwajowego na węźle, zdalnym przestawianiem zwrotnic na specjalnym pulpicie zajmował się pracujący w „Grzybku” dyspozytor.

Układ drogowy tego miejsca został zaprojektowany wg. projektu inż. Stanisława Ogrodowczyka wraz zespołem Biura Studiów i Projektów Komunikacji i Inżynierii Miejskiej "Transprojekt" ze Szczecina. Projekt ten uzyskał nagrodę ówczesnego Ministerstwa Gospodarki Komunalnej za nowoczesne rozwiązania. Głównym wykonawcą była firma "Komunalne Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjnych" ze Szczecina.

W latach 80. na torowiskach zamontowano pierwsze zwrotnice elektryczne, dając motorniczym możliwość sterowania nimi samodzielnie. W późniejszym okresie w budynku mieściła się m.in. kasa biletowa, a w 2007 roku teren wokół obiektu został sprzedany, właściciel podjął decyzję o wyburzeniu „Grzybka”. Obecnie w miejscu budowli wybudowano biurowiec nazwany „Brama Portowa I”.

Ciekawostka

Władze miasta w październiku 1993 roku miały wizję, ważną dla rozwiązania problemów komunikacyjnych miasta. Dotyczyła ona przebudowy newralgicznego dla ruchu drogowego i pieszego — okolic Bramy Portowej.

Został opracowany szczegółowy projekt. Jego autorami byli specjaliści ze Studia A-4, na czele którego stał Marek Tarnawski. Przewidywał on wykonanie podziemnej linii tramwajowej w tunelu o kilkuset metrowej długości, łączącej Krzywoustego i Kardynała Wyszyńskiego, a także trzykondygnacyjny parking, usytuowany w podziemiach. Prace wstępne, umożliwiające ukonkretnienie rozwiązań technicznych, zostały powierzone „Geoprojektowi” ze Szczecina.

Zostało wykonanych sześć wierceń, mogących być podstawą ustalenia możliwości prowadzenia prac podziemnych w tym rejonie. Według tych wyników i w oparciu o posiadane plany problemem dla projektantów i budowniczych był fakt, że inwestycja ta przebiegała na terenach dawnej zabudowy. Stąd np. wielometrowe podziemne nasypy gruzu. Cały ten obszar, na którym byłyby wykonywane prace był niegdyś częścią starych umocnień twierdzy Szczecin zasypanych przed ‘wiekami i elementami dawnej fortyfikacji, to tego jeszcze dochodziły wody gruntowe, pamiątka po fosie, która okalała miasto.

Budowa byłaby bardzo skomplikowana dla przyszłego wykonawcy, ze względu na konieczność ograniczenia ruchu w tak newralgicznym punkcie miasta podczas trwania prac. „Geoprojektowi” podczas wierceń, mimo wprowadzenia ciężkiego sprzętu, udało się uniknąć zakłóceń w ruchu drogowym. Pojawiały się w tamtym czasie pytania, stawiane przez szczecinian - jak prace ziemne wpłyną na kondycję Bramy Portowej. Do czasów obecnych nie dowiedzieliśmy się o skutkach, bo inwestycji nie zrealizowano.

Po 42 latach od ostatniego remontu węzła "Brama Portowa" został przeprowadzony kolejny - modernizacyjny. Przeprowadzono remont układu torowisk na węźle. Rozpoczął się 14 kwietnia 2012 roku, był to druga przebudową skrzyżowania. W jej ramach zmodernizowano sieć trakcyjną, wymieniono przebiegające przez węzeł torowiska tramwajowe, a od strony alei Niepodległości, ulicy 3 Maja oraz ulicy Wyszyńskiego zbudowano nowe, zintegrowane autobusowo-tramwajowe perony przystankowe, po których oprócz tramwajów zatrzymywały się także autobusy. Zlikwidowano w obu kierunkach przystanki „Niepodległości” dla linii nocnych i pospiesznych, a w zamian uruchomiono przystanki „Brama Portowa” zlokalizowane na torowisku tramwajowym. Autobusy dojeżdżając do węzła zaczęły wykorzystywać buspasy - biegnące od strony ulicy Wyszyńskiego i od strony alei Niepodległości.

Dodatkowo wybudowano nowy, dotychczas nieistniejący skręt dla tramwajów – od strony alei Niepodległości w kierunku placu Zwycięstwa - w obu kierunkach. (Przed II WŚ przy Bramie Portowej był już tor, którym tramwaje pocztowe zjeżdżały koło poczty i skręcały ostro w bramę prowadzącą na wewnętrzny dziedziniec gmachu poczty, gdzie wyładowywano paczki.

zdjęcie: fotopolska.eu
Lata 30 XX w.
Tramwaj linii 2 oczekujący
na kurs w stronę
Cmentarza Centralnego

zdjęcie: Sedina
Plac Zwycięstwa
(Hohenzollernplatz)
1936 rok

Znajdował się w ciągu ulicy Niepodległości (Paradeplatz). Dzięki temu powstał przystanek końcowy tramwaju linii 2, skąd jeździł w stronę Gumieniec. Zlokalizowany był mniej więcej w pasie jezdni, z którego dzisiaj kierowcy skręcają w kierunku ulicy Wyszyńskiego. Przystanek końcowy wykorzystywany był jeszcze długo po II wojnie. Tory zlikwidowano dopiero na przełomie lat 60 i 70 XX wieku, kiedy przebudowywano Bramę Portową. Pozostał jedynie krótki odcinek torów przed samą bramą poczty i na jej dziedzińcu.) Inwestycję zakończono 1 sierpnia 20212 roku.

Pod koniec 2023 roku oddano przynależny do węzła przebudowany układ torowo - drogowy placu Zwycięstwa wraz z peronami przystankowymi na wlocie zachodnim skrzyżowania (od strony placu Zwycięstwa), pozwoliło to na przeniesienie przejazdu autobusów po torowisku i wybudowanie nowych zintegrowane przystanków autobusowo-tramwajowych także w kierunku przeciwnym. Nowy przystanek tramwajowo - autobusowy na placu Zwycięstwa uruchomiono 19 lutego 2024 roku, co spowodowało wpisanie do rozkładu jazdy nowego przystanku dla linii 7, 8, 9, 10, 61, 62, 75, 521, 526, 527 i 528.

Zakres prac obejmował między innymi przebudowę układu torowego na odcinku od Bramy Portowej do włączenia w ulicę Krzywoustego, w celu wykonania na tym odcinku wspólnych pasów tramwajowo – autobusowych. Przebudowane zostały perony przystankowe na wlocie północnym skrzyżowania Brama Portowa oraz powstał nowy przystanek na Placu Zwycięstwa przed skrzyżowaniem z Wojska Polskiego i Krzywoustego w kierunku placu Kościuszki. Przebudowane zostały nawierzchnie jezdni i chodników. Prace obejmowały również usunięcie kolizji z istniejącą infrastrukturą, przebudowę i budowę sygnalizacji świetlnych, budowę oświetlenia ulicznego, przebudowę tramwajowej sieci trakcyjnej i systemu sterowania rozjazdu.

Inwestycja dofinansowana przez Unię Europejską w ramach projektu: „Rewitalizacja obszaru przestrzeni publicznej i zabudowy śródmiejskiego odcinka Alei Wojska Polskiego w Szczecinie – etap II Plac Zwycięstwa”. Inwestycja w formule zaprojektuj i wybuduj zrealizowana została w powiązaniu z przebudową śródmiejskiego odcinka Alei Wojska Polskiego. Koszt przebudowy Placu Zwycięstwa to 40,8 mln zł brutto. Wykonawcą była Firma Drogowo-Budowlana MTM SA. 10 grudnia 2024 roku odbył się odbiór końcowy przebudowanego Placu Zwycięstwa. To oznaczało formalne zakończenie inwestycji.

Węzeł „Brama Portowa” składa się z 11 przystanków:

na torowisku od strony alei Niepodległości:

w kierunku ulicy Wyszyńskiego - dla linii 2, 199, A, B, C, 522, 531 i 532,
w kierunku Dworca Głównego, placu Zawiszy i placu Zwycięstwa - dla linii 1, 3, 10 i 529,

na torowisku od strony ulicy Wyszyńskiego:

w kierunku placu Żołnierza Polskiego - dla linii 2, 199, A, B, C, 522, 531 i 532,
w kierunku placu Zwycięstwa - dla linii 7, 8, 75, 76, 198, 521, 527 i 528,

na torowisku od strony ulicy 3 Maja:

w kierunku placu Żołnierza Polskiego - dla linii 1, 3 i 529,
w kierunku placu Zwycięstwa - dla linii 9, 61 i 87,

na torowisku od strony placu Zwycięstwa:

w kierunku ulicy Wyszyńskiego i placu Żołnierza Polskiego - dla linii 7, 8, 10, 75, 198, 521, 527 i 528,
w kierunku placu Zawiszy - dla linii 9 i 87,
na jezdni w zatoczce przy kwiaciarkach - przystanek końcowy linii 76 oraz przelotowy dla wydłużonego kursu linii 62 w kierunku ulicy Wyszyńskiego,
na jezdni w ciągu ulicy 3 Maja - dla autobusów linii 61 w kierunku placu Zawiszy,
na pasie przy restauracji KFC - przystanek rezerwowy (m.in. dla linii zastępczych).