130 lat komunikacji miejskiej Szczecina

* * *

23 sierpnia jest dniem 130 lecia komunikacji miejskiej Szczecina a w szczególności tramwajów szczecińskich.

A tak to się zaczęło - (przed podjęciem decyzji o zburzeniu murów twierdzy szczecińskiej) w dniu 21 października 1872 roku, została wydana inżynierowi Johanes'owi Büsing'owi koncesja przez Zarząd Szczecińskiej Policji Królewskiej na cztery linie kolei ulicznej.

Pierwsza linia zaczynała się po wschodniej stronie ulicy Lindenstraße (przy Victoriaplatz) – obecna Al. 3 Maja i wiodła przez te ulice dalej przez boczną jezdnię Paradeplatz (Niepodległości) i Königsplatz (Pl. Żołnierza Polskiego) dalej przez Königstor (Brama Królewska), i dalej przez Pölitze Str. (Wyzwolenia)w kierunku Grünhof (Kilińskiego) i Mühlenstraße (Słowackiego).

Druga linia rozgałęziała się z pierwszej przez Berliner Tor (Br.Portowa) opuszczała miasto przez ostatnią bramę twierdzy po drodze gościńcem Falkenwalderstraße (Al.Wojska Polskiego) i dalej w kierunku Friedrichshof (Zaleskiego).

Trzecia linia mijała Berliner Tor (Br.Portowa) i przebiegała przez Grabow (Matejki) i Bredow (Rugiańska) prowadząc dalej obecnymi traktami w kierunku Frauendorf (Golęcin).

Czwarta linia stanowiła łącznik pomiędzy punktami końcowymi pierwszej i drugiej linii. Przebiegała prze grunty należące do spółek, twarzystw i firm.

Przy okazji nastąpiły kilkakrotne zmiany sieci linii, w porównaniu do ustaleń zawartych w koncesji. "Rada odwrotna" Rückrat sieci, jak była nazywana przez władze miasta, zbudowała jedną linię główną od Königstor (Br.Królewska) róg Grabower (Matejki) i Pölitzer Str.(Wyzwolenia) przez ulice Luisenstraße (Staromłyńska), Roßmarkt (Pl.Orła Białego), Mönchenstraße (Grodzka), Große Wollweberstraße (Tkacka) jak również Breite Str.(Wyszyńskiego) w kierunku Berliner Tor (Br.Portowa).

Na linii głównej opierały się cztery linie boczne.

• pierwsza wiodła od Berliner Tor (Br.Portowa) aż do południowego końca ulicy Lindenstraße (3 Maja),
• druga od Berliner Tor (Br.Portowa) przez dawny Exerzierplatz dalej Falkenwalder Straße (Al.Wojska Polskiego) aż do Werderstraße (Kr.Korony Polskiej),
• trzecia od Berliner Tor (Br.Portowa) przez Grabower Straße (Matejki) oraz Birkenallee (Malczewskiego) aż do granicy Grabower Grenze,
• czwarta od Berliner Tor (Br.Portowa) do Grabower Straße (Matejki) i Pölitzer Straße (Wyzwolenia) przez Mühlenstraße (Słowackiego) i Grenzstraße (Staszica) aż do Pölitzer Str.(Wyzwolenia).
Budowę pierwszych torowisk rozpoczęto 6 maja 1879 roku, a 23 sierpnia tego roku oddano do esploatacji pierwszą trasę linii o długości 5030 metrów: Łękno (Westend) – Staszica (Grenzstraße) przez Al. Wojska Polskiego (Falkenwalderstraße) – Br.Portową (Berliner Tor) – Mönchenstraße (Grodzka) – Pl. Orła Białego (Roßmarkt) – Staromłyńską (Luisenstraße) – Pl. Hołdu Pruskiego (Königstor)– Matejki (Grabower Straße) i Wyzwolenia (Pölitzer Str.).

Jednocześnie w tym okresie prowadzono próby z uruchomieniem komunikacji autobusowej. Udało się to, kiedy pan Pabst prywatny przedsiębiorca uruchomił pierwsze połączenie autobusowe z Głębokiego na ulicę Arkońską. Linia ta nie istniała długo została zlikwidowana w 1906 roku.

Najważniejsze daty przedwojennej komunikacji szczecińskiej pod zarządem niemieckim:

• wybudowanie w 1879 roku jako jednej z pierwszych zajezdni przy ulicy Piotra Skargi 20. W 1871 roku rajcy uchwalili program uruchomienia - wzorem miast zachodniej Europy - tramwajów, powozów na szynach. Po uruchomieniu zajezdni stacjonowały w niej wozy konne.
• kupno w 1885 roku przez Szczecińskie Towarzystwo Kolei Ulicznych (Stettiner Strassen - Eisenbahn Gesellschaft - powstało w 1879 roku) - działki od spadkobierców radcy Rohma za sumę 110 tys. marek, wraz z wyspą Jaskółczą (Rahminsel), gdzie powstała zajezdnia tramwajów konnych dla 90 koni i 22 wagonów wraz z z warsztatami i magazynami paszowymi. Po elektryfikacji (tramwaje konne przestały jeździć 1 maja 1898)linii tramwajowych zmieniło się też oblicze budynku. W miejscu, gdzie znajdował się magazyn paszowy zamontowano maszynownię zasilającą trakcję napowietrzną w prąd. Zajezdnia zanajdowała się przy dzisiejszej ulicy K. Kolumba 86 - 89.
• rajcy miejscy w roku 1896 roku postanowiły uruchomić w mieście tramwaje elektryczne. W związku z tym podpisano umowę z berlińską firmą "Allgemeinen Elektrizitat - Gesselschaft" na budowę elektrycznej sieci tramwajowej oraz elektrowni zasilającej trakcję napowietrzną. Istniejąca już spółka "Stettiner Strassen - Eissenbahn Gesellschaft" zajęła się eksploatacją elektrycznych tramwajów.
• 4 lipca 1897 roku uruchomiono pierwszą linie tramwaju elektrycznego o długości 2,6 km. Trasa tramwaju biegła od Piotra Skargi (Westend) do ulicy Kardynała Wyszyńskiego (Breitestrasse). Do końca tego roku wybudowano dalsze km torów tramwajowych i wynosiły już 26,6 km.

• wybudowanie w 1898 roku zajezdni na Golęcinie. Najstarsza ze szczecińskich zajezdni znajdująca się ówcześnie poza granicami ówczesnego Szczecina. Zastąpiła położoną bardziej na południe zajezdnię tramwajów konnych przy ulicy Dębogórskiej. Mieści się przy obecnej ulicy Wiszesława.

W związku z rozwijającą się szybko komunikacją miejską, i zwiększającą się ilością taboru w 1907 dobudowano hale, w której znajdują się dwa tory postojowe (nr 8 i 12), trzy kanały rewizyjne (9 - 11), oraz przy peronie 12 pomieszczenia sanitarne i warsztatowe.

• budowa w latach 1912 - 13 i oddanie w 1913 roku zajezdni Niemierzyn wg. projektu dwóch berlińskich architektów Griesbacha i Steinmetza. Jest najpiękniejszym obiektem tego typu w Szczecinie. Efekt zawdzięcza spadzistemu dachowi z przeszklonym frontonem, gdzie umieszczono duży zegar.

• reaktywacja komunikacji autobusowej w grudniu 1927 roku. Zostaje uruchomione połączenie pomiędzy Lotniskiem a Dąbiem. Linia ta cieszyła się dużym powodzeniem i w związku z tym zaczęły powstawać następne linie. W roku 1929 uruchomiono linie na trasie Gocław – Police i oznakowano ją jako linie "P". Na otwarcie tej linii zaproszono oficjeli Szczecina i Polic. Autobus tej linii kursował z częstotliwością co 1,5 godziny. Jego trasa wynosiła około 11 kilometrów.

• oddanie do użytku w 1938 roku zajezdni na Pogodnie jako piątej z kolei w mieście. Posiadała 16 kanałów przeglądowych i mogła pomieścić 80 wozów. Położona w ekskluzywnej dzielnicy miasta. Teren dzielnicy został przyłączony do Szczecina w 1911 roku. Stało się to za sprawą ówczesnego burmistrza Szczecina Friedricha Ackermanna. Jest największą i jednocześnie najmłodsza szczecińska zajezdnią. Znajduje się przy alei Wojska Polskiego 200.

Po wybuchu I wojny światowej został wstrzymany rozwój sieci tramwajowej, a po jej zakończeniu przez następne lata sieć tramwajowa rozwijała się dynamicznie. Taki stan trwał do 1943 roku. Powodem były rosnące trudności zaopatrzeniowe, brak obsługi taboru oraz bardzo dużych zniszczeń po alianckich nalotach dywanowych na dzielnice mieszkaniowe i przemysłowe miasta.
• 25 kwietnia 1945 roku tramwajarze niemieccy opuszczają miasto prze nadciągającą Armią Sowiecką ewakuując się autobusami na zachód. Tak zakończył się niemiecki zarząd komunikacją miejską w Szczecinie.

Najważniejsze daty powojennej historii komunikacji miejskiej pod zarządem polskim:

• na początku maja 1945 roku przyjazd do Szczecina z Poznania 23 tramwajarzy. Przekazano im zdewastowane zajezdnie tramwajowe Pogodno, Golęcin i Niemierzyn, a zajezdnie przy ulicy Piotra Skargi i warsztaty przy Kolumba przekazano we wrześniu. Z zajezdni przekazanych firmie do eksploatacji nadawała się tylko zajezdnia Niemierzyn.
W chwili utworzenia firmy pn: "Tramwaje i Autobusy miasta Szczecina" stan taboru tramwajowego po inwentaryzacji wynosił 236 jednostek w tym 113 wagonów silnikowych i 123 wagony doczepne kilku typów o różnym stopniu zdewastowania.

• uruchomienie pierwszego tramwaju, wyjechał na ulice Szczecina w dniu 12 sierpnia 1945 roku na trasie Zajezdnia Niemierzyn do Bramy Portowej o numerze bocznym "200". Równocześnie uruchomiono drugą linie tramwajową na trasie z placu Żołnierza do ulicy Mosiężnej koło stoczni. Do końca 1945 roku miasto obsługiwały już 4 linie tramwajowe 1, 3, 4, 7 o łącznej długości 18 kilometrów. Jak widać prace remontowe i naprawcze postępowały nie bez ogromnych trudności. Szczecińskie tramwaje do lat 50 XX w. były koloru kremowego.

• w połowie kwietnia 1947 roku uruchomiono trzy linie autobusowe, pięcioma autobusami z demobilu. Jeździły one na trasie do Dąbia, Polic i Podjuch.
• w latach 1948 – 50 przebudowano ulicę Łady i Narzeże Wieleckie.
• w 1952 roku uruchomiono tygodniowy żłobek przy al. Wojska Polskiego, a w 1957 przedszkole przy Piotra Skargi.
• w 1954 roku wybudowano pętlę tramwajową na Krzekowie,
• w 1955 na Głębokiem i Gumieńcach,
• w 1957 oddano do użytku Most Długi,
• w 1960 oddano ul. Wielką (Wyszyńskiego) po jej odgruzowaniu, a w 1964 wraz z ulicą Dworcową służyła jako pętla uliczna - istnieje do tej pory,
• w 1959 w Lesie Arkońskim,
• w 1961 na Gdańskiej,
• w 1962 na Pomorzanach,
• w 1964/1965 na Ludowej?,
• w 1969 na ul. Potulickiej.
• w latach 1960 - 63 firma była armatorem miała w eksploatacji dw tramwaje wodne "Juliszkę" i "Margitkę",
• w latach 1957 - 64 firma eksploatowała również taksówki w ilości 125 samochodów,
• 7 grudnia 1967 roku wydarzył się najtragiczniejszy wypadek w historii szczecińskich tramwajów,
• w latach 1966 – 67 oddano do użytku Centralne Warsztaty Tramwajowe oraz Zajezdnię Autobusową przy ul. Klonowica,
• 1 grudnia 1973 roku wycofano tramwaje z ulic śródmieścia są to trasy:
• z alei Wojska Polskiego (między placem Zwycięstwa a placem Sprzymierzonych),
• z ulicy Obrońców Stalingradu,
• z ulicy Jagiellońskiej (między aleją Wojska Polskiego i aleją Piastów),
• z ulicy Malczewskiego (od alei Wyzwolenia do ulicy Matejki).
Wymusiło to budowę torów w alei Bohaterów Warszawy i Krzywoustego (od Jagiellońskiej do placu Kościuszki) oraz w alei Piłsudskiego od placu Rodła do Matejki.
• w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, a konkretnie w 1975 roku nastąpił administracyjny podział kraju i w związku z tym komunikacja miejska Świnoujścia i Stargardu została włączona w struktury firmy jako oddziały (od 1 stycznia 1976 roku) Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacji Miejskiej z siedzibą w Szczecinie,
• prace przy budowie pętli tramwajowo-autobusowej na Gocławiu rozpoczęto w 1973 roku. Przyszła pętla usytuowana była na podmokłym, torfiastym terenie, w miejscu, w którym przebiegać miały tory trzeba było uformować podłożę (zużyto do tego celu 30 tys. m sześć ziemi). Prace wykonało Szczecińskie Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych. Dopiero gdy podłoże „uleżało się", we wrześniu 1974 roku, do prac przystąpiło Komunalne Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych.
Po oddaniu części tramwajowej w 1975 roku trwała dalej budowa stanowisk dla autobusów, budynku z poczekalnią dla pasażerów i pomieszczeniami dla załogi MPK, toalety, stanowiska do napraw autobusów. Przekazanie do użytku całego obiektu nastąpiło na początku 1976 roku.
• w 1978 roku oddano do eksploatacji zajezdnię autobusową w Dąbiu,
• 15 stycznia 1980 roku oddano do użytku budynek przy ul. Mariackiej 25 dla potrzeb służb eksploatacyjnych firmy. Jego budowa i przeznaczenie tego obiektu służbom eksploatacyjnym w znaczny sposób wpłynęła na poprawę warunków pracy dyspozytorów Centrali Ruchu, poprawę łączności przewodowej i bezprzewodowej. Poza tym wszystkie służby kontrolno – dyspozytorskie znalazły się w jednym miejscu.
• w dniu 19 sierpnia 1980 roku ogłoszono w firmie strajk okupacyjny. Przyczyną strajku była skomplikowana systuacja społeczno – polityczna kraju. W wyniku prowadzonych rozmów w dniu 30 sierpnia 1980 roku został podpisany "Protokół ustaleń". Dzień podpisania porozumienia był ostatnim dniem strajku w Szczecinie,
• w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku został wprowadzony stan wojenny. Zakazano działalności związków zawodowych, zawieszono połączenia telefoniczne, nie wydawano gazet itp. Z wprowadzeniem stanu wojennego firmę zmilitaryzowano. Utworzono w firmie wydział polityczny, który zajmował się sprawami politycznymi i społeczno – gospodarczymi,
• 15 marca 1982 roku oddano do użytku nowe cztero oddziałowe przedszkole przyzakładowe przy ul. Łokietka
• w grudniu 1983 roku zakończenie przebudowy i modernizacji zajezdni Pogodno rozpoczętej w sierpniu 1973 roku.
• 27 sierpnia 1984 roku wprowadzenie do eksploatacji na linii "2" składu trójwagonowego typu 105N.
• w maju 1985 roku oddano do użytku zajezdnię autobusową obsługującą Police i część północną Szczecina. WPKM wybudowało zajezdnie w Policach celem zmniejszenia ogromnych kosztów dojazdów i zjazdów do i z Polic.
• w latach 1986/87 rozpoczęto budowę i remonty torowisk tramwajowych w ciągu ulicy Matejki oraz na placu Rodła na, którym przerzucono tory tramwajowe z jezdni na wydzielone pasy.
• 7 sierpnia 1988 roku oddano ostatni odcinek zmodernizowanej trasy tramwajowej w kierunku północnym. Przebudowano torowiska tramwajowe na ulicach Światowida, Wiszesława, Dębogórskiej, Parkowej, Jacka Malczewskiego, Jana Matejki, o łącznej długości 11 km, kosztem 700 mln zł.
• 17 sierpnia 1988 roku w szczecińskim porcie wybucha najdłuższy strajk okupacyjny w historii PRL. 18 sierpnia do strajku dołączyło Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej. Wstępem do sierpniowych strajków był majowy protest trzech zajezdni autobusowych przy ul. Klonowica, w Policach i Dąbiu. Podłożem strajku było pogrążanie się Polski w kryzysie gospodarczym.
• 30 kwietnia 1991 roku podjęto decyzję o rozwiązaniu Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacji Miejskiej w Szczecinie na trzy oddzielne jednostki takie jak: MZK Szczecin z siedzibą w Szczecinie, Stargard Szczeciński i Świnoujście.
• w październiku 1993 roku zawarto umowę pomiędzy MZK Szczecin a Zakładem Mechaniki Pojazdowej "R&G" oraz PZI "TARAN" z Mielca na dostawę i montaż po 128 autokomputerów SRG 2000D w autobusach zajezdni Dąbie i Klonowica (1994 r.) oraz systemu "Municom".
• 1 czerwca 1995 roku "Miejski Zakład Komunikacyjny" został podzielony na dwie odrębne jednostki: "Zarząd Komunikacji Miejskiej" pełniący role organizatora i koordynatora komunikacji w mieście, oraz " Miejski Zakład Komunikacyjny" świadczący usługi przewozowe.
• w 1995 roku zakupiono w firmie "VOLVO" w Finlandii 40 autobusów przegubowych B10MA,
• w lutym i marcu 1996 roku została sprowadzona pierwsza partia 12 używanych sześcioosiowych wagonów przegubowych typu GT6 z Kolei Renu z Niemiec.
• na początku 1997 roku w związku z przekształceniami w MZK Szczecin wyodrębniono ze struktur MZK zajezdnie autobusową Police. Na jej bazie powołano spółkę autobusową pod nazwą "Szczecińsko – Polickie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne" z siedzibą w Policach przy ul. Fabrycznej z połową udziałów każdej z gmin.
• w listopadzie 1998 roku w zajezdni Pogodno odbyło się spotkanie założycielskie " Szczecińskiego Towarzystwa Miłośników Komunikacji Miejskiej".
• dostawa (1998) drugiej partii wysokopodłogowych, przegubowych autobusów typu Volvo B10MA z przeznaczeniem dla zajezdni w Dąbiu.
• 1 listopada 1999 roku nastąpiło wydzielenie zajezdni autobusowych ze struktur MZK Szczecin. Powstały dwie spółki o nazwie Szczecińskie Przedsiębiorstwo Autobusowe "Dąbie" i "Klonowica". Zajezdnie działają na zasadzie prawa handlowego.
• w 2001 roku w Policach wymieniono autokomputery SRG 2000D na nowsze SRG 3000P,
• w maju i lipcu 2001 roku dostarczono do Szczecina 14 nowych tramwajów typu 105N2k/S/2000. Z czego 8 wagonów otrzymała Zajezdnia "Pogodno", a 6 wagonów Zajezdnia "Golęcin".
• Rada Miasta Szczecina uchwałą nr XLV/941/01 z dnia 22 października 2001 roku utworzyła nowy zakład budżetowy pn "Zarząd Dróg i Transportu Miejskiego" jednocześnie zmieniając Regulamin Organizacyjny Urzędu Miasta Szczecina. W związku z tym z dniem 01.01.2002 roku został zmieniony organizator transportu miejskiego. Nazwę Zarząd Komunikacji Miejskiej zastąpiono nazwą Zarząd Dróg i Transportu Miejskiego.
• 1 października 2004 roku wyłączono z eksploatacji zajezdnie Niemierzyn. Uchwałą NR XL V/872/05 z dnia 7 listopada 2005 roku zostało utworzone przedsięwzięcie pn „Muzeum Techniki i Komunikacji – Zajezdnia Sztuki”, które rozpoczęło swoją działalność z dniem 1 stycznia 2006 roku.
• w październiku i listopadzie 2004 roku w zajezdniach Pogodno i Golęcin rozpoczęto montaż w tramwajach autokomputerów SRG 3000P wraz z modułami sterującymi pracą tego urządzenia.
• w styczniu 2005 roku rozpoczęto prace przy położeniu okablowania strukturalnego, powstających sieci komputerowych w zajezdniach Pogodno i Golęcin.
• 27 października 2005 roku oddano do użytku przebudowane torowiska wraz z infrastrukturą na ulicy Krzywoustego, placu Zwycięstwa i Bramie Portowej dla trakcji tramwajowej.
• 13 października 2006 roku o godzinie 14.00 nastąpiło podpisanie umowy na zakup 21 przegubowych wozów tramwajowych KT4Dt Tatra. Odbyło się w siedzibie BVG w Berlinie. Umowę podpisali z-ca prezydenta miasta pan Andrzej Grabiec i dyrektor MZK Szczecin pan Jerzy Manduk.
• 26 października 2006 roku w godzinach popołudniowych na granicy w Kołbaskowie zjawił się konwój z dwoma wagonami Tatra KT4Dt o nr ex 7021 i 7022.
• 18 - 19 kwietnia 2007 roku prace przy montażu dwu pierwszych autokomputerów SRG 3000 wraz z kasami do sprzedaży biletów na pokładach autobusów marki Ikarus o nr bocznych 1098 i 1298 w zajezdni Klonowica.
• 28 lutego 2007 roku kończą jazdę w ruchu liniowym przegubowe tramwaje 102Na tzw. stodwójki.
• 31 stycznia 2008 roku pasażerowie szczecińskiej komunikacji jeżdżą dwoma pierwszymi tramwajami Tatra T6A2D o numerach bocznych 201 i 202, kupionych przez szczecińskie MZK w Berlinie.
• 1 lutego 2008 roku w godzinach wieczornych przyjechały do SPA"Dąbie" cztery fabrycznie nowe autobusy Solaris Urbino 12. Dostawa, to efekt przetargu ogłoszonego w roku 2007 na zakup taboru.
• 8 kwietnia 2008 roku stanęły tramwaje (wszystkie), ale nie jest to związanie ze strajkiem tramwajarzy, a uszkodzeniem 2 linii energetycznych aglomeracji Szczecina. Po opadach mokrego śniegu w promieniu 100 km od Szczecina nie ma prądu.
• 11 czerwca 2008 roku wjechały na teren zajezdni na Klonowica 4 niskopodłgowe autobusy Solaris Urbino 18. Autobusy są wyposażone w autokomputery SRG 3000 wraz z kasami fiskalnymi do sprzedaży biletów firmy R&G.
• 1 stycznia 2009 roku powołano firmę pn "Tramwaje Szczecińskie spółka z o.o" na bazie Miejskich Zakładów Komunikacyjnych. Firma "Tramwaje Szczecińskie" jest spółką miejską.
• 5 kwietnia 2009 roku jest ostatnim dniem kursowania na liniach 3 Ikarusów 280 w zajezdni Klonowica. Autobusy po ponad trzech dekadach zostały wycofane z eksploatacji.

* * *