Menu


1879-1929


Lata 20-40 XX wieku


Lata 50–80 XX wieku


Pętla tramwajowa Potulicka

* * *

Temat opracowano na podstawie materiałów z archiwów MZK, WPKM, opracowania BPBK w Szczecinie z roku 1977 "Osiągnięcia projektowania komunalnego na ziemi szczecińskiej", enuncjacji prasowych i informacji własnych. Zdjęcia z roku 1995 z archiwum Tramwajów Szczecińskich.

pętla Potulicka 1995 - archiwum Tramwajów Szczecińskich
Pętla Potulicka 1995
foto:Tramwaje Szczecińskie
Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne jako inwestor zleciło firmie "Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego" w Szczecinie wykonanie dokumentacji projektowej na budowę pętli na ulicy Potulickiej. Dokumentacja została wykonana w roku 1968.

pętla Potulicka 1995 - archiwum Tramwajów Szczecińskich
Pętla Potulicka 1995
foto:Tramwaje Szczecińskie
Obiekt oddano do użytku 14 czerwca 1969 roku, kierując jednocześnie "jedynkę" do oddalonej o 700 metrów pętli. Do tej pory tramwaje tej linii kursowały tylko do Operetki, gdzie w kursie powrotnym były przestawiane. Na pętli postawiono również budynek parterowy, niepodpiwniczony. Konstrukcja budynku wsparta na słupach żelbetowych. Powierzchnia obiektu wynosi 62 m2. Obiekt został wybudowany przez Przedsiębiorstwo Budownictwa Kolejowego ze Szczecina.

Charakterystyka obiektu

pętla Potulicka 1995 - archiwum Tramwajów Szczecińskich
Pętla Potulicka 1995
foto:Tramwaje Szczecińskie
Ulica mieszkaniowa o jezdni szerokości 13,3 metra z wbudowanymi torowiskami tramwajowymi. Linia tramwajowa dwutorowa zakończoną pętlą tramwajową przewidzianą dla trzech linii tramwajowych wraz z poczekalnią, dyspozytornią i pomieszczeniami dla służby ruchu. Na pętli zachowano w maksymalnym stopniu istniejący drzewostan, uzupełniając go jednocześnie zielenią niską i wysoką. Wiosną 1971 roku zlikwidowano linię okólną 4 z powodów technicznych i w związku z tym linia zostaje skierowana na pętlę do ulicy Potulickiej.

pętla Potulicka 1995 - archiwum Tramwajów Szczecińskich
Pętla Potulicka 1995
foto:Tramwaje Szczecińskie
W tej chwili z pętli "Potulicka" korzystają linie 1, 4 i 9. Również z pętli korzystała zlikwidowana we wrześniu 1992 roku linia 10. Również okazjonalnie korzystają z niej inne linie tramwajowe z powodów losowych. Na terenie pętli znajduje się kasa biletowa obsługiwana przez ajenta. Nie ma już dyspozytora.

Metamorfoza ulicy i pętli Potulicka

Po 44 latach miasto zdecydowało się na remont pętli wraz z ulicami Potulicką i Narutowicza (pętlę oddano do użytku 14 czerwca 1969 roku). W międzyczasie przeprowadzano naprawy i remonty bieżące, które nie przynosiły pożądanego efektu. Remont rozpoczął się w listopadzie 2013 roku.

 foto: Janusz Światowy, pętla Potulicka 2018 rok
foto: Janusz Światowy. Pętla Potulicka 2018
W 2005 roku miasto miało inną koncepcję przebiegu trasy tramwajowej do pętli na Potulickiej. Trasa miała przebiegać nie przez ulicę Narutowicza, ale prosto do końca alei 3 Maja, potem łagodnym łukiem po nowo zbudowanym torowisku i skręcałaby w ulicę Czarnieckiego, a później w ulicę Potulicką. Plusem tej koncepcji było to , że nie trzeba by niczego burzyć, bo wszystkie parcele należą do miasta.

 foto: Janusz Światowy, skrzyżowanie Narutowicza/3 Maja 2005 rok
foto: Janusz Światowy
Skrzyżowanie Narutowicza/3 Maja 2005
Nowy odcinek torowiska miałby 1,1 km długości. Koszt budowy - ok. 6 mln zł. W ramach tego samego kontraktu planowano remont torów na Potulickiej aż do pętli. Wyprowadzenie torowiska z ulicy Narutowicza wiązałoby się również z remontem tego fragmentu jezdni i skrzyżowania Narutowicza/Potulicka. Koszty kompleksowej przebudowy miałyby zamknąć się kwotą do 30 mln zł. Miasto chciało w 2006 roku mieć pełną dokumentację i pozwolenie na budowę, by realizować inwestycję w 2007 roku.

 foto: Janusz Światowy, pętla Potulicka 2006 rok
foto: Janusz Światowy
Pętla Potulicka 2006

Ogłosiło przetarg na wykonanie dokumentacji projektowej o wartości powyżej 60 tysięcy euro, a przedmiotem była przebudowa ulic ,chodników, całej infrastruktury technicznej, torowiska tramwajowego, w następującym zakresie:

• ulica Potulicka - od skrzyżowania z ul. Narutowicza do końca pasa drogowego wraz z pętlą tramwajową,
• ulica Narutowicza - od skrzyżowania z ul. 3 Maja do skrzyżowania z ul. Potulicką,
• ulica Kaszubska - od skrzyżowania z ulicą Czarnieckiego do ulicy Czackiego,
• ulica 3 Maja - od skrzyżowania z ulicą Narutowicza do skrzyżowania z ulicą Owocową;
• ulica Czarnieckiego i odcinek ulicy Owocowej.

 foto: Janusz Światowy, pętla Potulicka 2006 rok
foto: Janusz Światowy
Pętla Potulicka 2006
Urząd Miasta zmienił zdanie i zrezygnował z realizacji tej koncepcji, bo ulica Czarnieckiego ma jezdnię szerokości 8 m, co nie dawało możliwości jednoczesnego poruszania się tramwajów i samochodów (samochody musiałyby jechać za tramwajami). Jak mówią znawcy tematu do tej koncepcji w każdej chwili można powrócić, gdy PKP powróci do idei zbudowania dużego centrum komunikacyjnego na dworcu. Powodem rezygnacji było też brak zabezpieczonych środków.

Autorem nowej dokumentacji projektowej jest konsorcjum firm: Biuro Inżynierskie „DAMART” s.c., R. Bednarski, J. Kraśniański ze Szczecina, Biuro Projektów Infrastruktury Komunalnej, Janusz Żabiełowicz ze Szczecina.

 foto: Janusz Światowy, pętla Potulicka 2012 rok
foto: Janusz Światowy
Pętla Potulicka 2012
Urząd Miasta 4 lutego 2013 roku ogłosił przetarg na pełnienie funkcji inżyniera kontraktu przy przebudowie ulic Potulickiej i Narutowicza, a 13 lutego opublikował ogłoszenie o przetargu na wykonanie przebudowy tych ulic. Realizacja umowy w ciągu 24 miesięcy.

Trzech wykonawców chciało przebudować ulicę Potulicką i fragment ulicy Narutowicza. W poniedziałek 22 kwietnia 2013 roku w Urzędzie Miasta Szczecin otwarte zostały oferty w przetargu. Swoje oferty złożyły:

• Energopol Szczecin S.A., który chce realizować zadanie za kwotę 35.303.625,10 zł,
• Konsorcjum Szybki Tramwaj sp. z o.o. – Strabag: zaproponowana cena 43.517.872,68 zł,
• Konsorcjum Eurovia Polska – Eurovia C.S. zaproponowana cena 55.833.361,99 zł.

3 czerwca 2013, UM dokonał wyboru firmy, która przebuduje ulice Potulicką i Narutowicza. Jest nią Energopol Szczecin S.A.

Z projektu wynika, że koszt remontu znacznie przekroczy 37 mln zł. Dlatego miasto postarało się o dofinansowanie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego. Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego podjął decyzję w sprawie udzielenia dofinansowania tego projektu kwotą 18 milionów złotych.

Umowę na remont obu ulic, prezydent Piotr Krzystek podpisał z Maciejem Konarzewskim, dyrektorem firmy Energopol w dniu 26 września 2013, przekazanie placu budowy n stąpiło w październiku, a w listopadzie 2013 roku otrzymał dokument zezwalający na rozpoczęcie prac.

Tak naprawdę remont ulic Narutowicza i Potulickiej wraz z pętlą rozpoczął się w połowie marca 2014 roku. Wcześniej bo od listopada 2013 roku, aż do połowy marca 2014 roku, wykonywana była inwentaryzacja i harmonogramy poszczególnych robót (prace podzielono na etapy), jak również prowadzono prace projektowe.

Cały teren zbadany został georadarem, bo spodziewano się, że pod ziemią w czasie robót może pojawić się wiele niespodzianek (bunkry, fundamenty starych budynków, schrony, niewybuchy). Dopiero w styczniu i lutym przeprowadzono wycinkę drzew - najwięcej wycięto przy pętli tramwajowej. Jednocześnie ZDiTM zmienił trasę linii 529.

W połowie marca 2014 roku prace rozpoczęto w dwóch miejscach - w okolicach ulicy Potulicka/Piekary i ulicy Czarneckiego, dzięki temu tramwaje linii 1, 4 i 9 jeszcze jakiś czas jeździły bez zakłóceń, a i jezdnie również były przejezdne.

We 15 kwietnia 2014 wyłączono z ruchu ulice Potulicką – od jej początku za pętlą tramwajową do skrzyżowania z ulicą Narutowicza ze skrzyżowaniem włącznie, ulicę Narutowicza na odcinku od ulicy Potulickiej do alei 3 maja. Wyłączono je z ruchu po porannym szczycie komunikacyjnym. Wstrzymano ruch tramwajów, tramwaje 1 i 9 pojechały zmienionymi trasami. Uruchomiono linie autobusowe zastępcze 801, 804.

Od tego czasu na ulicy Potulickiej i Narutowicza w okresie dwu lat praca trwała ze zmiennym szczęściem. Główny wykonawca robót "Energopol" i jego podwykonawcy pracowali zrywami. Raz było sporo brygad pracujących na inwestycji, raz pracowało ich niewielu. Efekty prac można było zobaczyć dopiero po zakończeniu budowy infrastruktury podziemnej (kanalizacja, gaz, telekomunikacja, energetyka).

 foto: Janusz Światowy, Potulicka/Narutowicza 2018 rok
foto: Janusz Światowy
Potulicka/Narutowicza 2018
Energopol wraz z podwykonawcami przebudował ulicę Potulicką od skrzyżowania z ulicą Narutowicza (łącznie ze skrzyżowaniem) do końca pasa drogowego wraz z pętlą tramwajową, przebudował ulicę Narutowicza na odcinku od ulicy Potulickiej do ulicy 3 Maja (razem ze skrzyżowaniem) w zakresie nawierzchni drogowej, torowiska tramwajowego oraz sieci trakcyjnej, przeprowadził renowację kanału ogólnospławnego o długości około 244 metrów, zlokalizowanego w ulicy Narutowicza (na odcinku od ulicy 3 Maja do ulicy Potulickiej).

W ciągu ulicy Potulickiej i fragmencie ulicy Narutowicza wykonawca wymienił infrastrukturę podziemną, położył nowe torowiska, zawiesił nową sieć trakcyjną na nowych słupach trakcyjnych, wybudował nowe jezdnie, chodniki i miejsca postojowe dla samochodów. Została również zainstalowana sygnalizacja świetlna na skrzyżowaniu ulic Potulickiej i Narutowicza. Osobnym kontraktem Tramwaje Szczecińskie załatwiły torowisko w ciągu ulicy 3 Maja na odcinku od Dworcowej do Narutowicza. Remont też przeprowadzał Energopol i podwykonawcy.

 foto: Janusz Światowy, Brama Portowa w kierunku pętli Potulicka 2018 rok
foto: Janusz Światowy
Brama Portowa w kierunku
pętli Potulicka 2018
Nie obyło się też bez problemów. Przy pracach ziemnych uszkodzony został rurociąg gazowy, czy trzeba było rozkopać na powrót ułożony już chodnik i przystanek "Sowińskiego", aby wymienić odcinek rury systemu kanalizacji. Nie wspomnę już o wstrzymaniu prac z powodu nie płacenia pensji pracownikom zatrudnionym przy inwestycji. Byli to pracownicy bydgoskiej firmy "Ekogama". Energopol wypowiedział umowę firmie Ekogama. Widać, że główny wykonawca robót zatrudniał niesprawdzone firmy ad hoc.

No ale "Energopol" zabezpieczył się w umowie z miastem o dwuletnim okresie modernizacji. Musiał również zakończyć rozpoczęte inwestycje (część trasy północnej) i przygotować się do robót na ulicy Energetyków i Gdańskiej wraz z pętlą na Basenie Górniczym.

 foto: Janusz Światowy, Brama Portowa w kierunku pętli Potulicka 2018 rok
foto: Janusz Światowy
Brama Portowa w kierunku
pętli Potulicka 2018
Tramwaje Szczecińskie wraz z Energopolem, PKP Energetyka, firmą "Taumer" i inżynierem kontraktu przeprowadziła ogląd torowisk i trakcji przeprowadzając przejazd techniczny tramwaju, w którym brała udział Tatra KT4Dt - 131 prowadzona przez pana Romana Mirka w dniu 24 sierpnia 2015. Po przejazdach stwierdzono, że w niektórych miejscach trzeba wyregulować sieć trakcyjną, a na rogu Narutowicza/3 Mają wyregulować krawężniki w stronę centrum.

 foto: Janusz Światowy, pętla Potulicka 2018 rok
foto: Janusz Światowy
Pętla Potulicka 2018
25 sierpnia 2015 testował trasę Moderus Beta - 601 i skład Moderus Alfa - 513 i 514. Sprawdzano czy tramwaje na łukach ulic 3 Maja/Narutowicza i Narutowicza/Potulicka miną się bez przeszkód. Testujące wozy minęły się z odpowiednim zapasem między burtami. Natomiast już na samej pętli okazało się, że krawężniki przy dwóch peronach są zbyt szerokie i przejazd grozi uszkodzeniem pudła wagonu - dwa perony do korekty skrajni dynamicznej. Na pozostałych peronach wozy testowe przejechały beż przeszkód. W przejazdach sprawdzano poprawność ułożenia torów i peronów przystankowych, współgrania pantografu tramwaju z siecią napowietrzną. 26 sierpnia 2015 pojawił się też na wyremontowanych torach na ulicy Potulickiej i pętli wagon Swing 120NaS2 - 809.

 foto: Janusz Światowy, pętla Potulicka 2018 rok
foto: Janusz Światowy
Pętla Potulicka 2018
31 sierpnia 2015, Tramwaje Szczecińskie wypuściły na pętlę Potulicka tramwaj Moderus Beta - 602 celem sprawdzenia zaleconych z dnia 25 sierpnia prac przy krawężnikach na dwu peronach. Przeprowadzona korekta pozwoliła bez przeszkód przejechać z peronu na peron nie zahaczając o zbyt szerokie krawężniki skrajni dynamicznej tych peronów. Komisja była usatysfakcjonowana wykonaniem prac i nie miała uwag aby dopuścić wyremontowaną trasę do eksploatacji. Przejazdy przeprowadzono w związku z uruchomieniem trasy w dniu 1 września 2015 na odcinku od Bramy Portowej do pętli Potulicka, gdzie linie tramwajowe 1, 9 i linia autobusowa 529 powróciły na swoje stałe trasy.

 foto: Janusz Światowy, pętla Potulicka 2018 rok
foto: Janusz Światowy
Pętla Potulicka 2018
Pomimo tych perturbacji "Energopol" i podwykonawcy wywiązali się z zadania i zakończyli prace w przewidywanym w kontrakcie terminie. Przy pracach oprócz głównego wykonawcy byli zatrudnieni też pracownicy PKP Energetyka (energia i sieć trakcyjna), krakowska firma "Taumer" (torowiska), obornicka firma "Inter Asphalt " (układanie asfaltu), "Usługi Transportowe Budowlane Bernard Baranowski ” i wiele mniejszych podmiotów od mediów podziemnych (kanaliza, teletechnika, budownictwo itp).

 foto: Janusz Światowy, pętla Potulicka 2018 rok
foto: Janusz Światowy
Pętla Potulicka 2018
Ciekawostką może być fakt znalezienia płyt nagrobnych z początku XX wieku na terenie remontowanej pętli. Już w końcówce lat 60 XX wieku, kiedy wydłużano trasę tramwajową od końcówki przy Operetce do obecnej pętli znaleziono też płyty nagrobne. Zbudowano z nich lapidarium. Niestety nie uchowało się do naszych czasów, bo okoliczna chuliganeria zdewastowała to miejsce.

Od 18 marca 2024 roku do pętli na Potulickiej skierowano linię 3 kursującą w relacji Osiedle Zawadzkiego – Potulicka.

Z pętli „Potulicka” obecnie korzystają:

• linia 1 kierunek: Osiedle Zawadzkiego,
• linia 3 kierunek: Osiedle Zawadzkiego - tymczasowo,
• linia 9 kierunek: Głębokie.

Przy pętli zatrzymują się również autobusy nocnej linii 529.

Trochę historii

Pierwsze wzmianki o istnieniu cmentarza na Górnym Wiku pochodzą z XIV wieku, kiedy istniał w tym miejscu niewielki cmentarz związany z kościołem i szpitalem św. Jerzego, w źródłach określany jako "Georgenkirchhof”.

Jak podaje "Encyklopedia Pomorza Zachodniego - ” w 1767 roku w jego miejscu zorganizowano nowe miejsce pochówków, określane na mapach jako Wiekscher Kirchhof lub Oberwieker Friedhof. Spoczęli tu m.in. członkowie francuskiej rodziny Rückforth, znanej z prowadzenia działalności browarniczej oraz rodziny Crepin – właścicieli drożdżowni i gorzelni.

W drugiej połowie XIX wieku wybudowano kaplicę cmentarną i ogrodzono teren (1878), ale jednocześnie rozpoczęto stopniowe zmniejszanie nekropolii ze względu na rozbudowę dworca kolejowego po stronie wschodniej oraz budowę od 1873 roku teatru letniego "Bellevue” w jego południowej części. Ostatecznie ze względu na brak wolnych miejsc cmentarz zamknięto w 1880 roku.

W 1925 roku rozebrano kaplicę cmentarną, zaś pięć lat później w północnej części cmentarza wzniesiono kościół ewangelicki pw. Zbawiciela ( Erlöserkirche). W czasie nalotu w styczniu 1944 roku cmentarz, jak i znajdujący się obok świątynia uległy zniszczeniu.

* * * * * *

Nie każdy wie, że przy ulicy Potulickiej umiejscowiona była Operetka, znajdowała się dzielnicy tzw. wojskowej, gdzie były koszary i areszty śledcze (budynki wojska i milicji). W początkowych latach jej siedzibą była sala gimnastyczna Komendy Wojewódzkiej MO przy Potulickiej - przy ostatnim przystanku tramwaju linii 4.

Pierwszy spektakl, odbył 25 stycznia 1957 roku, była to "Kraina uśmiechu" Ferenca Lehára. W 1958 roku Operetka została upaństwowiona, a jej nazwę zmieniono na Teatr Muzyczny. Od 1978 roku siedzibą Opery jest Zamek Książąt Pomorskich. Jej pierwszym założycielem i dyrektorem był Jacek Nieżychowski (1956 - 1959).

* * *



Lata 90 XX wieku


Wiek XXI


Linki



Copyright © Janusz Światowy, 2002
Wszelkie prawa zastrzeżone.